Uluslararası Af Örgütü, Rusya’nın Ukrayna’yı geniş çaplı işgalinin ikinci yılında bir açıklama yayımlayarak, Rusya askeri müdahaleye başladığı 2014’ten bu yana işlediği tüm suçlarda eksiksiz olarak hesap vermedikçe Ukraynalılar için adaletin sağlanamayacağını belirtti.

Uluslararası Af Örgütü, Kırım’ın 2014’teki işgalinden bu yana sivillerin ve hayati öneme sahip sivil altyapının kasten hedef alınması, zorla kaybetmeler, yargısız infazlar, işkence, hukuka aykırı olarak özgürlüğünden yoksun bırakma, sivillerin zorla yer değiştirmesi ve savaş esirlerine yönelik suistimaller dahil sayısız ihlali belgeledi.

Uluslararası Af Örgütü Doğu Avrupa ve Orta Asya Direktör Yardımcısı Denis Krivosheev konu hakkındaki açıklamasında, “Savaş hâlâ tüm şiddetiyle devam ederken her bir ihlale ilişkin kanıtlar mümkün olduğunca muhafaza edilmeli. Ne kadar sürerse sürsün uluslararası hukuk suçlarının sorumluları adaletle yüzleşmeli. Bu suçlar zaman aşımına uğramayacak” dedi.  

On yıldır süren silahlı çatışmalar

Şubat 2014’te Rusya, Ukrayna’nın Kırım Yarımadası’nın işgali için birliklerini gönderdi ancak aynı yıl silahlı kuvvetlerinin doğu Ukrayna’ya girdiğini hiçbir zaman kabul etmedi. Uluslararası Af Örgütü 2014’te uydu görüntüleri ve görgü tanıklarının beyanlarının incelenmesini içeren kanıtları yayınlayarak Rusya kuvvetlerinin Kırım’daki varlığını doğruladı. Buna göre silahlı çatışmalar on yıldır sürüyor.

İnsanlar Ukrayna genelinde ama en çok da Donetsk ve Luhansk bölgelerinde, cephe hattının her iki tarafında savaşın etkilerini yaşadı ve insan hakları ihlallerine maruz bırakıldı. 2014 ile 2021 yılları arasında 10 binden fazla Ukraynalı sivil öldürüldü veya yaralandı ve savaşın ilk yılında çok sayıda savaş hukuku ihlali raporlandı.

Rusya destekli silahlı grupların Donetsk ve Luhansk’ta “Halk Cumhuriyetleri” ilan etmesinin ardından doğu Ukrayna’dan yüz binlerce kişi yerinden edildi. Birçoğu ise kaldı. 

Donetsk’ten Olha* şunları ifade etti: “Donetsk’te yaşayacak yerim, gıda ihtiyacımı karşılayan bir işim ve beni ve bebeğimi destekleyen ebeveynlerim vardı. Vatanımda yaşananları izlemek çok zordu. Ama 2022’de, Rusya pasaportu alma baskısı ve okuldaki müdahaleler çok artınca artık gitme vaktinin geldiğine karar verdim.”

Rusya destekli silahlı gruplar kontrolü ele geçirdiği andan itibaren Donetsk ve Luhansk bölgelerinde kaçırma, işkence olayları ve birçok vakada sivillerin öldürülmesi yaygınlaştı. Slovyansk sakinleri, Uluslararası Af Örgütü’ne, 2014’te silahlı bir grubun yereldeki bir papazı, iki oğlunu ve kiliseye giden iki kişiyi kaçırarak 50 bin dolar fidye istediğini belirtti. Bölgede yaşayanlar parayı topladığında kaçırılan beş kişi öldürülmüştü.

Bu tür katliamlar, muhalefetin şiddetle bastırıldığı ve medya çalışanları, akademisyenler, insan hakları savunucuları ve diğer aktivistlerin hedef alındığı bir ortamda işlendi.

Trajik ölçüde tanıdık bir insan hakları faciası

Rusya iki yıl önce, uluslararası hukuka göre suç olan bir saldırı eylemiyle Ukrayna’yı geniş çaplı işgale başlayınca trajik ölçüde tanıdık bir insan hakları faciası ülke geneline yayıldı.

Ukrayna’nın kuzeyindeki Çernihiv’den Nataliia*, “2014’te hayatta kalanlar bize ‘bu bir savaş, gitmeniz gerek’ dedi. Haklılarmış, neler hissettiklerini ancak şimdi anlıyorum. Evini bırakıp hayatına sıfırdan başlıyorsun. Onlar bunu iki kez yapmak zorunda kaldı” şeklinde konuştu.

Rusya’nın geniş çaplı işgalinin ilk günlerinde Kiev bölgesinde işlediği savaş suçları, sivillere yönelik işkence ve hukuka aykırı öldürme kalıbını açıkça ortaya koydu. Öldürmelerin çoğu görünüşe göre yargısız infaz kapsamındaydı.

Iryna Mart 2022’de eşinin Rusya güçleri tarafından nasıl öldürüldüğünü şöyle anlattı: “Oleh’i yerde kanlar içinde gördüm. […] Başının bir kısmı yoktu ve başından ve kulağından oluk oluk kan geliyordu. Çığlık atınca askerler tüfeklerini bana doğrulttu, ‘beni de vurun’ diye bağırdım. Bizi oradan derhal gitmeye zorladılar. Buça’dan çekildikleri güne kadar geri dönmemize izin verilmedi. Oleh’in naaşı orada sokak ortasında kaldı.”

Denis Krivosheev, “Uluslararası hukuk suçlarından sorumlu olan herkesin adil yargılanmak üzere adalet önüne çıkarılmasını sağlamak zorundayız. Ukrayna halkının, bu savaşın on yıldır yarattığı ve Ukrayna’nın insanları, toprakları, altyapısı ve ekonomisi üzerinde yaratmaya devam ettiği yıkıcı etkiler karşısında hakikat, adalet ve onarıma erişebilmesi hayati önemdedir” sözleriyle açıklamasını sonlandırdı.

*Kişilerin kimliğini gizli tutmak için isimler değiştirilmiştir.

Arka Plan

Uluslararası Af Örgütü’nün Rusya’nın geniş çaplı işgalinin başlangıcından bu yana yayımladığı içeriklere buradan, önceki raporlarına ise web sitesinden ulaşılabilir.