Uluslararası Af Örgütü bugün bir açıklama yayımlayarak, Birleşmiş Milletler ve Suriye Arap Kızılayı’nın Rukban kampındaki mültecileri Suriye’ye taşıma planlarını durdurması gerektiğini belirtti. Rukban, Suriye ile Ürdün sınırı arasında “kum tepesi” olarak bilinen, ıssız ve oturuma elverişsiz bir kayıt dışı yerleşim bölgesidir. Kamptaki yaşam koşulları son derece kötü ve kampta yaşayanların tıbbi bakıma, hijyen koşullarına ve temiz suya erişimi bulunmuyor. Operasyon, Uluslararası Af Örgütü’nün bu hafta yayımladığı raporda belgelediği üzere, mültecileri keyfi gözaltı, zorla kaybetme ve cinsel şiddet de dahil olmak üzere işkence ve diğer türde kötü muameleye maruz kalma riski altına sokabilir.

Uluslararası Af Örgütü, Eylül itibariyle BM’nin Rukban’da yaşayan kişileri Humus’taki “sığınaklara” göndermeyi ve burada 14 gün karantina altına almayı planladığına ilişkin bilgiler edindi. Halbuki Uluslararası Af Örgütü bu sözde sığınakların Suriye yetkilileri tarafından mültecileri gözaltına almak ve sorgulamak için kullanıldığını belgeledi. Geri dönenlerin bazıları ülkeye girdikten sonra istihbarat merkezlerine götürüldü, bu merkezlerde gözaltına alındı ve bazı durumlarda işkenceye maruz bırakıldı ve zorla kaybedildi. BM öncülüğündeki operasyonun gerçekleştirilmesi halinde kaç kişinin Rukban’dan Suriye’ye taşınacağı bilinmiyor.

Uluslararası Af Örgütü Mülteci ve Göçmen Hakları Araştırmacısı Marie Forestier konu hakkındaki açıklamasında, “BM ve Suriye Arap Kızılayı’nı bu geri gönderme operasyonuna devam etmemeye çağırıyoruz. Hiç şüphesiz ki geri göndermeler Rukban’da yaşayan kadınları, erkekleri ve çocukları tehlikeye atacak. Araştırmamız, Suriye yetkililerinin Rukban’dan dönenleri özellikle hedef aldığını ve onları ‘terörle’ suçlayarak ciddi insan hakları ihlallerine maruz bıraktığını gösteriyor” dedi. Forestier sözlerini şöyle sürdürdü: “Hükümetin kontrolündeki merkezlerde uygulanan karantina tedbirleri Suriye yetkililerine geri dönenleri sorgulamaları için 14 gün süre verecek. Bu geri göndermelere izin verilmemeli. Onun yerine, Suriye ve Ürdün hükümetleri ve çatışmanın tüm tarafları acilen Rukban’a insani yardımın serbestçe erişebilmesini sağlamalıdır.”

Güvenli değil

Uluslararası Af Örgütü’nün “Eceline gidiyorsun” başlıklı raporu, Suriye yetkililerinin ülkeye geri dönenleri tam da başka bir ülkeye sığınmak istedikleri için hedef aldığını tespit etti. Suriye güvenlik görevlileri, raporda belgelenen 66 vaka arasında Rukban kampından dönen 10 kişinin tamamını gözaltına aldı. Bu kişilerin üçü işkence ve diğer türde kötü muameleye maruz bırakıldı, ikisi ise zorla kaybedildi.

2019’da Humus’a geri dönmeden önce altı yıl Rukban’da yaşayan Samer, “[Suriye yetkilileri] Rukban’dan gelenlerden nefret ediyor. Hepsinin terörle bağlantıları olduğunu ve onlara kötü davranılması gerektiğini düşünüyorlar” dedi. Samer, istihbarat görevlilerinin onu dokuz ay boyunca keyfi şekilde gözaltında tuttuğunu, zorla kaybettiğini ve bu süre içinde işkenceye maruz bıraktığını ifade etti.

Uluslararası Af Örgütü’nün incelediği plana göre, Humus’taki karantina alanından çıkmak Suriye hükümetinin onayına tabi olacağı için bu durum yetkililere geri dönenleri yargı denetimi olmaksızın daha uzun sürelerle gözaltına tutma yetkisi verecek.

Suriye hükümeti en son Eylül 2019’da bir insani yardım konvoyunun Rukban’a erişimine izin verdi. Mart 2020’de Ürdün, COVID-19’la ilgili endişelerini gerekçe göstererek topraklarından insani yardım geçişine izin vermeyeceğini açıkladı. Rukban yerel konseyi başkanı, Uluslararası Af Örgütü’ne, kampta yaşayanların, Rukban’a gelen konvoyların insani yardım getirmek yerine yalnızca insanları Suriye hükümetinin kontrolündeki bölgelere götürmesine öfke duyduğunu söyledi.

Marie Forestier sözlerini şöyle sonlandırdı, “Suriye’nin geri dönüşler için güvenli olmadığını gösteren çok önemli kanıtlar var. Bu geri gönderme operasyonları devam etmemelidir.”

Arka Plan

2015 başında, Suriye’deki çatışmalardan kaçan on binlerce kişi, Ürdün yetkililerinin sınır kapılarını kapatmasının ardından “kum tepesi” olarak bilinen sınır bölgesinde mahsur kaldı. Mevcut durumda on bin civarında kişi bu bölgedeki kampta yaşıyor. Rukban’ın nüfusunun tahmini %75’i büyük ölçüde kötü yaşam koşulları nedeniyle 2015 yılının ortalarından sonra Suriye’ye geri döndü.