Macaristan hükümeti, sivil toplum örgütlerini hedef alan ve insan hakları savunucularının çalışmalarını engelleme amacı taşıyan bir dizi yasa önerisini 18 Ocak’ta sundu. Bu yeni yasa önerileri, sivil toplum gruplarının, insan haklarını geliştirmek ve savunmak, ülkedeki insanlara hukuki ve sosyal hizmetler sağlamak ve muhalif sesleri basın ve sosyal medyada kamuoyuna duyurmak gibi meşru çalışmaları üzerinde giderek daha büyük bir baskı oluşturmaya çalışan hükümetin en son girişimine işaret ediyor.

Uluslararası Af Örgütü, Macaristan’ın uluslararası hukuk gereğince sahip olduğu yükümlülüklere ters düşen yasa önerilerini bütünüyle geri çekmesi için hükümete çağrıda bulunuyor.

Macaristan hükümetinin “Stop Soros” (Soros’u Durdur) isimli yasa paketi, belirli kişiler ile kurumları damgalamaya yönelik daha geniş ölçekli çabaların bir parçası olarak “yasadışı göçü” durdurma, “sınırların korunmasını güçlendirme” ve “Macaristan’ın ulusal güvenlik çıkarlarını koruma” girişimi olarak sunuldu.

Kabul edilmeleri halinde bu yasalar, yurtdışından fon alan ve – sözde “kitlesel göçü teşvik eden” veya “yasadışı göçü destekleyen”- örgütlerin, diğer yükümlülüklerin yanı sıra söz konusu “yasadışı” faaliyetleri yetkililere bildirmelerini ve bu damgalayıcı bilgileri örneğin web sitelerinde yayınlayarak kamuoyuna duyurmalarını gerektirebilir. Ayrıca yasa önerileri, örgütlerin buna benzer fonlar için ayrı banka hesabı açmalarını gerektirerek yurtdışından elde edilen tüm gelirlere aşırı yüksek vergiler uygulamayı ön görüyor. Böylece, Macaristan’da göç ile ilgili çalışmalar yapan Macaristan uyruklu ve diğer kişilerin oluşturduğu hareket üzerine yeni sınırlamalar getirilebilir. Uyruğu diğer ülkelere bağlı kişilerin Macaristan toprağından çıkarılmasıyla ilgili hükümler de yasa önerilerinin kapsamında.

Macaristan’da göçmen ve mültecilerin haklarına odaklanan insan hakları savunucuları ve sivil toplum örgütleri, Macaristan’ın zulümden kaçan kişilere koruma sağlamakla ilgili uluslararası yükümlülüklerine uymasını güvence altına almak amacıyla kişilerin sığınma talep etme ve sığınma hakkını destekleyen çalışmaları uzun zamandır yürütüyor.

Diğer yandan Macaristan yetkilileri, göçmenleri, mültecileri ve sığınmacıları kamuoyu nezdinde şeytanlaştırmaya çalışıyor. Uluslararası Af Örgütü, söz konusu yasa paketinin göçü durdurmaya yönelik bir çaba olmaktan uzak olduğunu ve esasında Macaristan’daki bağımsız insan hakları savunucuları ile sivil toplum örgütlerine yönelik taciz ve tehditleri artırma maksadı taşıdığına inanıyor.

Yeni yasa önerileri, Macaristan’daki sivil toplum örgütlerinin faaliyetlerini haksız yere “yasadışı” olarak tanımlayarak, keyfi ve orantısız idari yükler ile aşırı yüksek para cezaları uygulayarak ve seyahat özgürlüğüne meşru olmayan kısıtlamalar getirerek sivil toplumun çalışmalarını sürdürme kapasitesini daha da fazla sınırlandırabilir.

20 Ocak’ta Fidesz (Genç Demokratlar Birliği) milletvekili Gyula Budai, kamuoyu önünde Helsinki Derneği Macaristan Şubesi, Macaristan Sivil Özgürlükler Sendikası ve Uluslararası Af Örgütü’nü “yasadışı göçü destekleyen ve düzenleyen” üç sivil toplum örgütü olarak isimlendirdi. Daha sonra Kabine Bakanı elinde sözde “yasadışı göçü destekleyen” örgütlerin bir listesinin olduğunu iddia etti. Macaristan Sivil Özgürlükler Sendikası bilgi edinme özgürlüğü yasaları gereğince bu listeye erişim talep etti.

Yasa taslağı paketinde sunulan yeni öneriler, yurtdışından finanse edilen örgütlerin şeffaflığı yasasının yürürlüğe girdiği Haziran 2017’den bu yana sivil toplum örgütlerine getirilen idari yükleri artırabilir. Macaristan dışından fon elde eden örgütlerin gelirlerini yetkililere bildirmelerini zorunlu kılan yasada buna uymayan örgütlere para cezaları ile cezai yaptırımlar uygulanmasıyla ilgili hükümler yer alıyordu.

2017 tarihli sivil toplum örgütleri yasası kabul edildikten sonra Macaristan’a karşı AB yasasını ihlal etme gerekçesiyle Avrupa Komisyonu tarafından açılan dava şu an Avrupa Adalet Divanı’nda bekliyor. Uluslararası Af Örgütü Macaristan Şubesi, Haziran 2017 tarihli yasaya uymayı prensipte reddediyor ve bu yasaya diğer örgütlerle birlikte mahkemeler önünde karşı çıkıyor.

İnsan haklarıyla ilgili uluslararası hukuk ve standartlar, insan hakları savunucularının çalışmalarının çok önemli bir unsuru olan kolektif olarak harekete geçmek üzere resmi ve resmi olmayan gruplar kurma ve bu gruplara katılma hakkı da dahil olmak üzere örgütlenme özgürlüğü hakkını güvence altına alır. Devletler, örgütlerin kurulmasıyla ilgili yasal çerçeveyi sağlamakla yükümlüdür ve bu hakkın kullanılmasını haksız yere engellemekten kaçınmalıdır.

Uluslararası ve yabancı kaynaklar da dahil olmak üzere kaynak talep etmek, elde etmek ve kullanmak, örgütlenme hakkının temel bir unsurudur ve BM İnsan Hakları Savunucularının Korunması Bildirgesi ile güvence altındadır. AB hukuku gereğince üye devletler, AB dışından sağlanan fonlar da dahil olmak üzere sermayenin serbest dolaşımına meşru olmayan ve/veya orantısız sınırlamalar getiremez.

Yetkililerin başlattığı üç haftalık kamuoyu danışma süreci şubat ayı başında sona erdikten sonra yasa paketi, tartışılmak ve oylamaya sunulmak üzere Macaristan parlamentosuna iletilecek.

Uluslararası Af Örgütü, Macaristan’daki diğer sivil toplum örgütleri ve aktörleriyle de iletişim içinde olarak danışma sürecine katılacak. Uluslararası Af Örgütü, örgütlenme, ifade ve seyahat özgürlüğü haklarına ters düşmeleri nedeniyle söz konusu yasa önerilerini geri çekmesi için Macaristan hükümetine çağrıda bulunan diğer örgütlere katılıyor. Çünkü bu öneriler:

• Aldatıcıdır - Yasa önerileri göçü durdurmayı değil, Macaristan’daki bağımsız sivil toplum örgütleri ile sivil topluma yönelik taciz ve tehditleri daha geniş bir ölçekte artırmayı amaçlıyor. 2013’te başlayan ve Haziran 2017’de çıkarılan sivil toplum yasasıyla daha da görünür hale gelen bu çaba, şu an tartışılan son derece sert yasa önerileriyle sürdürülüyor.
• Keyfidir – Hükümet, sivil toplumda kimlerin önemli çalışmalar yürüttüğünü ve hangi mali kaynaklara erişimleri olduğunu belirlemekle ilgili mutlak bir güce sahip değildir. Uluslararası hukuk gereğince kişilerin örgüt kurma ve kamuoyu çıkarları doğrultusunda belirli hedefleri gerçekleştirmek için birlikte çalışma hakkı vardır.
• Zarar vericidir – Önerilen yasa paketine göre Macaristan’da yabancı fon elde eden bütün sivil toplum örgütleri statülerini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya. Bu da sivil toplumun medeni haklar ile insan haklarını geliştirme, hükümet tarafından sağlanmayan hukuki ve sosyal hizmetleri sürdürme ve özgür ve bağımsız basını savunma da dahil olmak üzere kamuoyu çıkarları doğrultusunda çalışan diğer alanların korunmasını savunma kapasitesini çok ciddi biçimde daraltabilir.