Uluslararası Af Örgütü, Bangladeş hükümetinin Arakanlı mültecilerin Myanmar’a geri gönderilmesini erteleyeceğini duyurması üzerine bir açıklama yayımlayarak, geri göndermeyi ertelemenin şu an Bangladeş’te yaşayan yüz binlerce insanı rahatlatan, memnuniyet verici bir adım olduğunu söyledi. Geçen hafta son şekli verilen geri gönderme anlaşmasını olduğu gibi uygulamak, şiddetli askeri baskılardan geçen yıl kaçarak Bangladeş’e sığınan 650.000’den fazla Arakanlının güvenliğini ve haklarını çok ciddi tehlikeler altına sokabilir.

Uluslararası Af Örgütü Mülteci ve Göçmen Hakları Direktörü Charmain Mohamed, konuya ilişkin yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Arakanlılara karşı işlenen istismarların boyutları ve korkunçluğu biliniyorken herhangi bir geri gönderme anlaşması öncelikle Arakanlıların kaçtığı apartheid koşullarını göz önünde bulundurmalıdır. Myanmar ordusu evleri yaktığı için birçok mültecinin geri dönecek bir evi artık yok. Bunun yanı sıra, mültecilerin yakın zamanda kaçtıkları apartheid rejimi altında uygulanmaya devam eden ayrımcılık ve şiddete yeniden maruz kalmayacaklarına dair bir güvence de bulunmuyor.” Mohamed, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bangladeş’in geri göndermelerle ilgili daha fazla hazırlık yapılması gerektiğini kabul ederek süreci ertelemesi olumlu bir adım, ancak geri göndermelerin hakikaten güvenli ve gönüllü olduğunu düşünebilmek için Myanmar’ın Arakanlılara yaklaşımında bütüncül değişiklikler yapılması gerekiyor. Geri göndermelerin ertelendiğine ilişkin duyuru Arakanlı mültecileri daha fazla istismara uğrayacakları bir yere geri gönderilmekten geçici olarak koruyabilir – ancak mültecilerin sürdürülebilir bir çözüme ihtiyacı var.”

Uluslararası Af Örgütü daha öce Myanmar ile Bangladeş hükümetleri arasında imzalanan geri gönderme anlaşmasının insan hakları açısından oluşturduğu derin kaygıların altını çizdi. BM’nin sürece olası katılımına yalnızca Bangladeş tarafında izin veren anlaşmada, geri dönüşlerin gönüllü olup olmadığını belirlemek üzere BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne -BMMYK- tanınan yetki veya yönetim düzeyi belirsizliğini koruyor. 16 Ocak 2018’de Myanmar hükümeti, her hafta geri dönen 1.500 mülteciyi kabul edeceğini duyurdu.

Myanmar’a dönmeyi gerçekten isteyen her Arakanlının ülkesine geri dönme hakkı vazgeçilemez bir haktır ve hem Bangladeş hem de Myanmar buna benzer geri dönüşleri kolaylaştırmakla ilgili yasal yükümlülüğe sahip. Ancak Uluslararası Af Örgütü, geri dönüşlerin uluslararası hukukun gerektirdiği gibi güvenli, gönüllü ya da insanlık onuruna yakışır bir şekilde yapılmasını mevcut anlaşmanın güvence altına almadığından ve zorla geri gönderme (refoulement) kapsamına girebileceğinden kaygı duyuyor.

Söz konusu anlaşma birçok nedenle sorunlu olmayı sürdürüyor. Bu nedenlerden bazıları:

• Zaman dilimi ve kotalara yapılan vurgunun Arakanlıların geri dönmeye zorlanma tehlikesini artırması.
• Yetkililerin geçen yıl uygulanan baskının bir parçası olarak işlenen ihlallerle ilgili suçların boyutlarını kabul etmedikleri veya apartheid rejimini ortadan kaldırmayı reddettikleri için Myanmar’daki mevcut koşullar.
• Ülkesine geri dönmek isteyen Arakanlıların daha önce Myanmar’da yaşadıklarını kanıtlamaları gerekmesi – Myanmar’da çok uzun zamandan beri vatandaşlık verilmeyen ve gerekli belgelerden yoksun bırakılan, bir kısmı da askeri şiddetten kaçarken belgelerini kaybetmiş olan çok sayıda Arakanlı için bu gerekliliği yerine getirmek imkansız.
• BMMYK’nin geri gönderilmesi planlanan mültecilere sürecin tüm aşamalarında erişiminin güvence altına alınmamış olması.
• Arakanlıların ağır insan hakları ihlallerinin yaşandığı bir yere zorla geri gönderilmekten korunma hakları olduğunun açıkça kabul edilmemesi.
• Arakanlıların gerçekten istedikleri takdirde kendi ülkeleri Myanmar’a geri dönme hakları olduğunun açıkça kabul edilmemesi.

Uluslararası Af Örgütü, Bangladeş ve Myanmar hükümetlerine, güvenli, gönüllü ve insanlık onuruna yakışır bir şekilde geri dönüş standartlarına uygun koşullar oluşturuluncaya ve mültecileri kendilerini etkileyen karar alma süreçlerine dahil eden güvenilir önlemler alınıncaya kadar Arakanlıları Myanmar’a geri gönderme planı yapmama çağrısında bulunuyor.

Arka Plan

Zorla geri gönderme (refoulement), kişileri zulüm veya diğer ağır insan hakları ihlallerine maruz kalabilecekleri bir bağlama geri göndermek anlamına gelir. Geri göndermeme (non-refoulement) ilkesi ise mültecilerin korunmasıyla ilgili uluslararası düzenlemelerin en önemli unsurudur ve 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin BM Sözleşmesini imzalayıp imzalamadığına bakılmaksızın tüm devletler için bağlayıcıdır.